7.3.3.1 Slimme mens – slimme systeemrelaties

Hoewel mensen feitelijk onderdeel zijn van het grotere socio-technische systeem is het belangrijk dat mensen dit ook daadwerkelijk ervaren, en het systeemperspectief kunnen zien en begrijpen. Het mentale model dat mensen opbouwen van hun positie ten opzichte van het grotere geheel kan behoorlijk verschillen van het beeld dat systeemonderzoekers uit de transitiemanagement, de sociale psychologie of de complexe systeemtheorie hebben van de mens als systeemelement. Hoe kan de creatieve professional de mens helpen om het grotere geheel te zien en te laten beleven? Wat is nodig om mensen te helpen om hun perspectief soepel te laten wisselen tussen een persoonlijk en systeemperspectief? En zou dat hun begrip en betrokkenheid bij maatschappelijke veranderingen vergroten en transities versnellen?

Als systemen adaptief worden en zich aanpassen aan de veranderende omstandigheden inclusief het gedrag van mensen wordt al snel gesproken over slimme systemen. Wat is de relatie tussen mensen en de slimme systemen waar ze deel van uitmaken? Zijn mensen slechts leveranciers van data die het systeem nodig heeft om zich slim te gedragen? En is die aanpassing van het systeem dan daadwerkelijk slim in de zin dat het systeem zich op een autonome, betekenisvolle en gepaste wijze gedraagt?

De uitdagingen van de systeemontwerper om de menselijke kwaliteit in de systemen te realiseren zijn groot. Ze vragen in de praktijk vooralsnog enerzijds om de verwachtingen van mensen ten aanzien van het gedrag van slimme systemen zorgvuldig te beheersen en anderzijds om mensen te helpen het systeemgedrag ‘te verstaan’ wanneer dit als ongewenst ervaren wordt. Hoe kunnen creatieve professionals de dialoog tussen mens en systeem, de zogenaamde touch points waar de mens en het systeem elkaar raken, zo ontwerpen dat er een ervaring van empowerment bij mensen ontstaat, een gevoel dat het systeem daadwerkelijk helpt bij een beweging in de gewenste richting, bij het creëren van maatschappelijke impact?

Een alternatief perspectief dat recentelijk steeds meer naar voren komt is het scenario waarin de mens en het slimme systeem samenwerken, een symbiose tussen slimme mensen en slimme systemen. Welke nieuwe mogelijkheden biedt dit gezichtspunt creatieve professionals om mensen meer te betrekken bij grote maatschappelijke transities? Kan dit beeld, deze benadering helpen om mensen meer en actiever te betrekken bij gewenste veranderingen?

Onderzoeksvragen

1. Hoe kan de mens geholpen worden om het grotere geheel te zien en te laten beleven? Wat is nodig om mensen te helpen om hun perspectief soepel te laten wisselen tussen een eerste (persoonlijk) en derde (het systeem) persoonsperspectief, en andersom? En zou dat hun begrip en betrokkenheid bij maatschappelijke veranderingen vergroten en transities versnellen?

2. Hoe kan de dialoog tussen mens en systeem, de zogenaamde touch points waar de mens en het systeem elkaar raken, zo ontworpen worden dat mensen de kracht en de middelen hebben om veranderingen tot stand te brengen?

3. Hoe kan voor scenario’s worden ontworpen waarin menselijke en kunstmatige intelligenties in symbiose veranderingen realiseren?

4. Wat betekent dataverzameling voor de gebruiker? Hoe kan worden gefaciliteerd dat de mens altijd haar data kan inzien? Wat voor ondersteunende systemen moeten we nog worden ontwikkelen om dit goed te kunnen aanpakken?

5. Hoe kan een gesprek over de ethische vragen rondom data, bijvoorbeeld over eigenaarschap, verantwoordelijkheid en privacy, effectief, inhoudelijk en democratisch worden gevoerd?