7.3.1.1 Systemisch denken en doen

Transities zijn per definitie het resultaat van op elkaar inwerkende krachten uit verschillende domeinen; sociaal-maatschappelijk, technologisch, organisatorisch, economisch en institutioneel. Daarmee is een benadering op systeemniveau gewenst. Creatieve professionals worden opgeleid om zowel mensgericht als systeemgericht te kunnen werken, en de perspectieven van eindgebruikers en van diverse stakeholders te combineren. Denk bijvoorbeeld aan de centrale rol van creatieve professionals binnen de ontwikkeling van Product Service Systems: zij werken aan zowel het product als het gekoppelde systeem in samenwerking met partners op het gebied van diensten en technologie, waardoor beide ontwikkelingen gelijktijdig opgaan. Ontwerp voor transities werkt aan oplossingen voor korte, middellange en lange tijdshorizons en op alle schaalniveaus van het dagelijks leven (het huishouden, de buurt, de stad, de regio).

Urgentie, uit noodzaak of uit ambitie, staat aan het begin van elke transitie. Vervolgens wordt duidelijk dat de bestaande manier van doen losgelaten moet worden en plaats moet maken voor nieuwe manieren. Er ontstaat onzekerheid en weerstand als niet direct duidelijk is wat die manieren dan zouden kunnen en moeten zijn. Erkenning van deze onzekerheid en omarming van de weerstand maken de weg vrij voor een creatieve fase waarin nieuwe ideeën ontstaan en verkenningen daadwerkelijk de ruimte krijgen. Vanuit de transitiekunde is een arsenaal aan methoden beschikbaar die door de ‘transitie-manager’ ingezet kunnen worden om het veranderproces te in kaart te brengen, te sturen en te versnellen in de gewenste richting.

Bij transities is het belangrijk om niet alleen voor ogen te hebben waar je naartoe wilt, maar ook waar je vandaan komt. Creatieve professionals hebben tools en methoden nodig waarmee ze vanuit het huidige systeem de transformatie kunnen begeleiden.

Creatieve professionals beschikken over kennis over en vaardigheden voor het opzetten van effectieve en efficiënte processen om oplossingen te vinden en te realiseren voor complexe (wicked) problemen zoals transities. Veel creatieve professionals houden zich bezig met het vormgeven van transities, vooral door middel van design thinking en reframing processen. Het gaat hier vaak om procesmanagement: het opzetten en begeleiden van een visiegedreven of co-creatieproces.

Ook deze processen worden gekenmerkt door fases en het iteratief doorlopen daarvan om tot innovaties in de praktijk te komen. Daarnaast zijn creatieve professionals betrokken bij het ontwerpen van interventies (zoals artefacten). Denk bijvoorbeeld aan ontwerp voor Redesigning Psychiatry, de eiwittransitie, of de energietransitie.

Onderzoeksvragen

1. Hoe verhouden de fases van transitieprocessen zich tot de fases in ontwerpprocessen voor wicked problems?

2. Hoe kunnen creatieve methoden (KEM's) uit de wereld van de creatieve professional in bestaande of aangepaste vorm ingezet worden in de verschillende fases van gewenste of in beweging zijnde maatschappelijke transities?

3. Kunnen methoden uit de transitiekunde en de ontwerpdiscipline elkaar aanvullen? Welke rol kan het ‘maak-vermogen’ van de ontwerpdiscipline daarin spelen?

4. Kunnen onderzoekers uit de transitie- en ontwerpdisciplines via samenwerking komen tot de definitie en ontwikkeling van nieuwe methoden (KEM's)? Kunnen verschillen in onderzoeksaanpak aanleiding geven tot nieuwe manieren om tot methodologische innovatie te komen?