7.3.1.4 Reducing Resistance

Er zijn allerlei soorten weerstand in transitieprocessen; ontwerp kan een constructieve rol spelen om die te verminderen. Natuurlijke weerstand van mensen komt voort uit automatisch verzet tegen verandering, omdat mensen vanuit hun bestaande referentiekader de verandering niet kunnen duiden. Maar ook omdat de gepresenteerde verandering simpelweg te groot of te abrupt lijkt te zijn, waardoor die als bedreigend of niet haalbaar ervaren wordt. Bij gezondheidscommunicatie is gezondheidsdreiging een derde mogelijke oorzaak voor het ervaren van weerstand. Uitingsvormen van weerstand zijn bijvoorbeeld scepsis, onverschilligheid of men zet de hakken in het zand. Dit soort inzichten kan vertaald worden in factoren die juist van belang zijn in het ontwerp van een transitie. Transitieontwerp dat rekening houdt met deze factoren stelt belanghebbenden in staat om hun verschillen in het heden te overstijgen door zich te richten op een toekomst waar ze het allemaal over eens kunnen worden.

Soorten weerstand Er zijn vier redenen waarom mensen zich tegen verandering verzetten. Sommige mensen zien vooral de implicatie van de verandering voor zichzelf en houden minder het grote geheel voor ogen (parochiaal eigenbelang). Door problemen met de communicatie van de verandering ontstaan misverstanden. Daarnaast hebben mensen moeite met het loslaten van de vertrouwde situatie; voor deze groep mensen is stabiliteit van belang. Niet iedereen beoordeelt eenzelfde situatie op dezelfde manier; mensen kunnen de redenen of noodzaak van de verandering niet (h)erkennen.

Kennis van deze redenen helpt bijvoorbeeld bij weerstand van ouderen tegen aanpassingen in hun huis, terwijl die hen kunnen helpen om langer thuis te blijven wonen. De meest voorkomende reden dat ouderen met dementie grijperrails, deursloten en inloopdouches weigeren, is het gevoel dat de aanpassingen niet nodig of niet nuttig zijn.

Niet alleen individuen hebben weerstand tegen veranderingen, ook organisaties kunnen dergelijke reflexen vertonen. In zijn boek Designing with(in) public organisations beschrijft André Schaminée treffend hoe de managementcultuur in veel organisaties gebaseerd is op hiërarchie en onderhandeling, terwijl creatieve professionals vaak vanuit een cultuur van exploratie en co-creatie werken. Hoe meer creatieve professionals in staat zijn om binnen verschillende denkkaders en organisatieculturen te opereren, en daarmee de weerstand tegen verandering kunnen begrijpen en ombuigen, hoe succesvoller hun bijdrage aan complexe transities zal zijn.

Ook voor het bedrijfsleven en de overheid liggen er uitdagingen op dit gebied, bijvoorbeeld om de burger of consument een betekenisvolle rol te geven in het ontwikkelproces, als stakeholder binnen co-design. Soms wordt het betrekken van mensen in het systeem zelfs als een barrière voor verandering gezien omdat dit het proces onvoorspelbaar maakt. Hoe kunnen deze barrières worden verminderd of zelfs in een voordeel worden veranderd?

Als het gaat om het ontwerpproces, zou weerstand ook gezien kunnen worden als de ‘creative drive’ voor professionals; zonder weerstand geen drive: pas als er echt tegenstand is, verandert er iets.

Onderzoeksvragen

1. Welke methoden zijn nodig om stakeholders tijdens transities (in verschillende industrieën) inzicht te bieden in en te betrekken bij gedragsverandering?

2. Hoe kunnen we weerstand als natuurlijke menselijke reactie (zelfbehoud, survival) herkennen, begrijpen en inzetten in ontwerp?

3. Wat zijn belangrijke uitingsvormen van weerstand en waardoor worden deze getriggerd?