Een van de proposities van creatieve bedrijven is het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen voor klanten, bijvoorbeeld als onderdeel van een breder innovatieproces of bij het ontwikkelen van nieuwe proposities, zoals de ontwikkeling van product-service systemen. Dat is bijvoorbeeld van toepassing op ontwerpbureaus die diensten aanbieden met betrekking tot het verduurzamen van ketens of bedrijfsprocessen.
Een voorbeeld hiervan is het CIRCO-programma (uitgevoerd door CLICKNL) waar creatieve professionals samen met bedrijfskundigen werken aan circulaire businessmodellen en ontwerpstrategieën. Onderwerpen waaraan gewerkt is lopen uiteen van matrassen en meubels, kunststof verpakkingen tot aan bouwproducten, zoals gevelsystemen.
Een andere belangrijke ontwikkeling waarbij creatieve bedrijven hun klanten kunnen helpen bij businessmodelinnovatie is de dataficering van samenleving en economie. Datagedreven business is een innovatie die momenteel veel aandacht trekt. De vraag is in hoeverre de creatieve industrie toegevoegde waarde heeft voor de ontwikkeling ervan en waar die in gelegen is.
Onderzoeksvragen bij businessmodellen op mesoniveau
Welke businessmodellen zijn geschikt voor creatieve professionals om op mesoniveau projecten te kunnen initiëren en faciliteren?
Hoe faciliteer je de opschaling van succesvolle pilots en cases (microniveau) naar grootschalige marktintroductie?
Hoe kan de creatieve industrie succesvoller worden bij het implementeren van businessmodellen en het gebruiken van IP voor eigen waardecreatie?
Businessmodellen zijn uiteraard relevant voor ondernemingen in de creatieve industrie zelf. Er is al lange tijd sprake van een breed debat over de wijze waarop creatieve bedrijven zich een groter deel van de gegenereerde economische waarde kunnen toe-eigenen. De ontwerpsector, maar ook bijvoorbeeld de kunsten, ervaren in veel gevallen een gebrek aan financiële waardering en honorering van de door hen geleverde waarde. Dit geldt met name voor de rol van creatieve professionals waar het gaat om het toevoegen van waarde aan grote platforms (bijvoorbeeld Spotify, Facebook, YouTube) waarvoor ze een minimale vergoeding terugkrijgen. Er is daarom een aanzienlijk aantal studies die de waarde van ontwerp trachten te onderbouwen (zie ook hoofdstuk 9.3.3 over evidence-based impact) en een groot aantal studies naar de maatschappelijke en indirecte economische waarde (impact) van de kunsten. Een recente traject van de Sociaal-Economische Raad (SER) en Raad voor Cultuur is er bijvoorbeeld op gericht om de inkomenspositie van creatieve professionals te verbeteren, onder meer met een beroep op de Fair Practice Code. Opvallend is dat de creatieve professionals die werkzaam zijn in de meer schaalbare, technologiegedreven creatieve sectoren, bijvoorbeeld digitaal ontwerp, dit probleem minder ervaren. Hun talent is eerder schaars en kent een hoge waardering. Desalniettemin zijn ook de businessmodellen van gamebedrijven en bureaus voor digitaal ontwerp nog steeds onderwerp van discussie en studie. Een deel van de creatieve industrie past de dataficering van economie en samenleving succesvol toe binnen het eigen businessmodel, al zijn de ontwikkelingen nog relatief nieuw. Op die terreinen is nog veel onderzoek nodig.
Opvallend is dat onderzoek naar intellectueel eigendom (IP) momenteel niet bijzonder prominent figureert binnen het Nederlandse creatieve industrie onderzoek, al is er in ons land wel veel expertise op dit terrein voorhanden. In de discussies binnen CLICKNL tiert het debat hierover niet welig, terwijl het voor sector en overheid een belangrijk issue is. Dat blijkt onder meer omdat op dit vlak voor businessmodellen sprake is van relevante ontwikkelingen, mede op met het oog op de recent aangenomen nieuwe Europese richtlijn op het gebied van auteursrecht.
Onderzoeksvragen bij businessmodellen op microniveau
Welk effect hebben de verdienmodellen van grote technologische platformen op het verdienvermogen van zelfstandige creatieve professionals (bijvoorbeeld uitvoerende kunstenaars, makers van audiovisuele en interactieve werken, auteurs)?
Hoe kunnen alternatieve verdienmodellen het verdienvermogen van uitvoerende creatieve professionals versterken?
Welke verschillende mogelijkheden zijn er binnen de grenzen van het nieuwe IP-recht om digitale ontwerpers (bijvoorbeeld van games) meer inkomen te laten genereren uit hun creatieve arbeid?
Onze huidige samenleving staat voor grote maatschappelijke uitdagingen op het gebied van duurzaamheid en sociale inclusiviteit. Het oplossen van mondiale duurzaamheidsvraagstukken zoals klimaatverandering, inkomensongelijkheid, migratie, biodiversiteit en plastic soep vragen om systeemveranderingen, waarbij creatieve professionals een rol kunnen spelen. Met creativiteit en verbeeldingskracht is het mogelijk om een wenselijk toekomstbeeld te schetsen, dat anderen kan inspireren. Daarnaast kan de creatieve professional een rol spelen bij het mobiliseren van partijen en het vinden van financieringsvormen om deze oplossingen mogelijk te maken.
Een voorbeeld van een organisatie die de rol van ontwerpers bij het oplossen van mondiale uitdagingen centraal zet is What Design Can Do. Dit Internationale platform organiseert jaarlijkse conferenties en daaraan gekoppelde programma’s in Amsterdam, Mexico City en São Paulo, rondom een bepaalde maatschappelijke uitdaging: recent de Clean Energy Challenge. waar sprekers uit de hele wereld uitgenodigd worden.
Onderzoeksvragen bij businessmodellen op macroniveau
Op welke manier kunnen creatieve professionals worden betrokken bij het vinden van oplossingen voor grote maatschappelijke uitdagingen, zoals de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties (SDGs)?
Hoe kun je maatschappelijke waardecreatie beter zichtbaar en meetbaar maken?
Verschillende maatschappelijke uitdagingen en economische ontwikkelingen, inclusief veranderingen in gedrag en oriëntaties van burgers en consumenten, alsmede digitale transformaties, liggen ten grondslag aan een sterke dynamiek in het domein van businessmodellen. Een businessmodel verwijst naar de waardepropositie van bedrijven of instellingen die ze ontwikkelen op basis van de hen ter beschikking staande middelen en de wijze waarop ze de op die basis gecreëerde waarde kunnen omzetten in economische waarde. Tegenover de gecreëerde waarde voor klanten moet een ‘buitgemaakte’ (captured) waarde staan die de continuïteit van een creatieve ondernemer kan verzekeren. Een verdienmodel is geen statisch model of ontwerp, maar is onder invloed van grote economische en maatschappelijke dynamiek aan voortdurende verandering onderhevig.
Businessmodellen zijn interessant in termen van waardecreatie, zowel voor het zichtbaar maken van economische waarde als ook voor de maatschappelijke waarde.